काठमाण्डु – धेरै मानिसहरूलाई यो लाग्दछ कि मधुमेह (डायबिटीज) केवल ती मानिसहरूलाई हुन्छ जसको तौल धेरै हुन्छ ।

तर केही महिनाअघि बैंककमा आयोजित ‘ग्लोबल डायबिटीज सम्मेलन’मा सहभागी भएका विशेषज्ञहरूले भने कम बीएमआई (बडी मास इन्डेक्स) भएका दुब्ला–पातला मानिसहरू पनि मधुमेहबाट पीडित हुन सक्छन् ।

यो न त टाइप–१ मधुमेह हो न टाइप–२ । यो नयाँ प्रकारको मधुमेह हो जसलाई टाइप–५ मधुमेह भनिन्छ । बीएमआई शरीरको तौल र उचाइको अनुपात हो । बीएमआई २५ वा सोभन्दा माथि हुनेहरूलाई अधिक तौल वा मोटोपनको श्रेणीमा राखिन्छ ।
टाइप–५ मधुमेह विशेष गरी मध्यम तथा न्यून आय भएका देशहरूमा बढी देखिन्छ ।

टाइप–५ मधुमेह के हो ?

विशेषज्ञहरूका अनुसार टाइप–२ मधुमेह भएका मोटा बिरामीहरूमा शरीरले इन्सुलिन त उत्पादन गर्छ, तर त्यो इन्सुलिन शरीरमा काम गर्न सक्दैन । किनकि उनीहरूको शरीरमा इन्सुलिनप्रतिको संवेदनशीलता घटिसकेको हुन्छ ।

तर टाइप–५ मधुमेह भने कम बीएमआई (१९ भन्दा तल) भएका मानिसहरूमा देखिन्छ जसको शरीरमा इन्सुलिनको मात्रा नै कम हुन्छ ।

टाइप–५ मधुमेह औषधिको माध्यमबाट नियन्त्रण गर्न सकिन्छ र इन्सुलिन इन्जेक्सनको आवश्यकता पर्दैन ।

१९५५ मा ह्यू जोन्सले जमैकामा बीएमआई कम भएका मानिसहरूको अध्ययन गर्दा उनीहरूमा टाइप–१ वा टाइप–२ मधुमेह थिएन, तर यो नयाँ प्रकारको मधुमेह थियो । यसलाई पछि पोषण–सम्बन्धी मधुमेह भनियो।

पछि नेपालसहित भारत, पाकिस्तान, बंगलादेश, कोरिया, थाईल्याण्ड, नाइजेरिया, इथियोपिया, युगाण्डाजस्ता देशहरूमा पनि यस्ता बिरामीहरू भेटिएका छन् ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनले सन् १९८५ मा यसलाई औपचारिक रूपमा छुट्टै प्रकारको मधुमेहको रूपमा मान्यता दिएको छ ।

तर सन् १९९९ मा विश्व स्वास्थ्य संगठनले यसलाई छुट्टै प्रकारको मधुमेहको सूचीबाट हटाउने सिफारिस गर्‍यो किनभने त्यस्तो मधुमेह पोषणको कमीले नै हुने भन्ने पर्याप्त प्रमाण थिएन ।

वेल्लोर क्रिश्चियन मेडिकल कलेजले २०२२ मा गरेको एक अनुसन्धानबाट के गर्‍यो भयो भने कम बीएमआई र कुपोषण भएका मानिसहरूको मधुमेह न त टाइप–१ हो न टाइप–२ र यो सम्भवतः पहिले चिनिएको छुट्टै प्रकारको मधुमेहको कै एउटा रूप हो ।

सामान्यतया मानिसहरू के सोच्दछन् कि दुब्ला–पातला मानिसलाई मधुमेह हुँदैन तर वास्तवमा उनीहरूलाई पनि मधुमेह हुन सक्छ । टाइप–१ र टाइप–२ का लागि प्रयोग गरिने औषधिहरू यिनीहरूका लागि हानिकारक पनि हुन सक्छन् ।

त्यसैले टाइप–५ मधुमेहबारे जनचेतना र उपयुक्त उपचार व्यवस्थाको विकासका लागि यस्ता अनुसन्धानहरू आवश्यक छन् ।